Tradycyjne budownictwo mieszkaniowe
- Szczegóły
- Opublikowano: piątek, 30, marzec 2012 15:08
- Magdalena Molenda
TRADYCYJNE BUDOWNICTWO MIESZKANIOWE: OSADY I TYPY ZAGRÓD
Właściwie od zawsze budynek mieszkalny wznoszony był, aby zaspokoić podstawowe potrzeby człowieka. Ze względu na swą powszechność przyczynił się do rozwoju i ciągłego udoskonalania umiejętności budowlanych jego twórców. Pierwszą i najbardziej rozpowszechnioną formą domu było mieszkanie wieśniaka, nazywane chatą, chałupą, chyżą lub chiczą. Grupowanie się społeczności w konsekwencji wpłynęło na powstawanie skupisk, różnego rodzaju osad. Największy wpływ na kształt zabudowy mieszkaniowej wywarły takie czynniki jak: rzeźba terenu, krajobraz, bliski dostęp do wody, a także klimat i zapisy lokacyjne.
Zabudowa osadnicza na przestrzeni stuleci ulegała wielu transformacjom o przemianom i z upływem wieków wykształciły się następujące typy zabudowy wsi:
a) OKOLNICA – zwana też okólnicą – to rodzaj wsi, w której zagrody są ustawione zwarcie w krąg lub ewentualnie podkowę wokół środkowego placu. Okolnice zakładano najczęściej na wykarczowanych leśnych polanach. Do wsi prowadziła jedna droga lub najwyżej dwie drogi. Początkowo centralny plac był zamykany i służył do gromadzenia zganianych zwierząt gospodarczych – miał im zapewnić schronienie przed drapieżnikami. Ciasna zabudowa, ustawiona w kręgu ułatwiała mieszkańcom obronę przed atakiem wroga.
b) OWALNICA – wieś placowa, oblicówka – to typ wsi zbudowanej wokół centralnego placu. Zbite, zwarte zabudowania tworzą zamknięty pierścień, z jednym lub dwoma wejściami do wsi. Plac (zwany nawsiem) mógł mieć różne kształty: owalne, eliptyczne. Zwykle był zabudowany, ale przeznaczony wyłącznie dla celów wspólnych mieszkańców – wznoszono tam kościół czy lokowano cmentarz. W tym typie zabudowy z jednej strony wejścia znajdowała się brama, z drugiej kościół.
c) PRZYDROŻNICA (ULICÓWKA) – to najbardziej rozpowszechniony typ wsi, o zabudowie rozmieszczonej w dwóch zwartych rzędach, rozciągniętej po obu stronach drogi. Ten rodzaj zabudowy charakteryzuje się chaotycznym układem dróg bocznych. Wyglądem przypomina miejską ulicę.
d) ŁAŃCUCHÓWKA – popularny typ zabudowy, w którym obiekty rozciągają się obustronnie wzdłuż drogi, przez całą szerokość pól, podzielonych na wąskie pasy wykarczowanego pola, jednakowej wielkości. Droga przebiegała zazwyczaj dnem doliny.
e) RZĘDÓWKA – to typ wsi, który charakteryzuje się luźną zabudową. Rzędówka to najczęściej długa osada z zabudowaniami regularnie rozmieszczonymi wzdłuż jednej drogi, po jednej lub obydwu stronach. Działki choć różnej wielkości ułożone prostopadle do linii drogi.
f) SZEREGÓWKA – to odmiana rzędówki, w której budynki wznoszone są po obu stronach drogi wewnętrznej, która jest prostopadła do drogi głównej przejazdowej. Wyróżnia się regularnym (łanowym)układem pól, zwarcie ustawionych wzdłuż prostej drogi.
g) WIELODROŻNICA – to najczęściej bardzo duża osada, o zwartej lub luźnej zabudowie. Budynki wznoszone na działkach o nieregularnych kształtach, wzdłuż kilku ciągów komunikacyjnych.
h) WIDLICA – to typ wsi o zwartej zabudowie, skoncentrowanej wzdłuż 2-3 dróg, rozwidlających się w kształcie litery Y.
Czynniki, które wpłynęły na zabudowę wsi miały także znaczące oddziaływanie na typy zagród. Tradycyjna zagroda (okół, obejście) składa się z domu mieszkalnego, czyli chaty i licznych budynków gospodarczych: stodół, obór i spichlerzy. Zabudowania najczęściej otaczane są płotem, a ustawiane wokół wewnętrznego podwórza.
Typy zagród:
§ Otwarta (zabudowa wolno stojąca) – budynki nie stykają się ze sobą, są wolno stojące
§ Częściowo zespolona
§ Zwarta – budynki stykają się ze sobą
§ Zamknięta – podwórze jest ściśle otoczone budynkami lub budynkami połączonymi parkanem i bramą.
Bibliografia:
Wanda Bogusz „Dokumentacja budowlana –Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa 1992
Witold Szolginia „Architektura” Warszawa, sigma NOT, 1992
Informacje pochodzące ze strony Biura Techniczno – Handlowego „Ampar Bis” z Józefosławia
