Budownictwo sakralne.
- Szczegóły
- Opublikowano: poniedziałek, 27, sierpień 2012 08:56
- Kinga Talik, Aleksandra Jędrichowska, Magdalena Molenda
Najcenniejsze zabytki budownictwa drewnianego to oczywiście budowle sakralne. Zabytki te tworzyli mistrzowie cechowi, jednak szczególną rolę odgrywali tutaj cieśle chłopscy - to dlatego obiekty te zachowały ludowy charakter. Na terenie Polski znajduje się najwięcej budowli sakralnych wyznania rzymskokatolickiego. Najstarszy z nich to kościółek wzniesiony w Zborówku (woj. świętokrzyskie) w 1459r. Niestety nie wiele świątyń dotrwało naszych czasów w takiej postaci jak pierwotnie. Ze względu na powiększanie się liczby ludności w miasteczkach czy wioskach obiekty kultu religijnego były ciągle rozbudowywane, zmieniano też ich wystrój. Kościoły budowane były czasem w centrum wsi, ale równie często na jej obrzeżach - lokalizując obok cmentarz. Czasem o wzniesieniu świątyni decydowało jakieś cudowne wydarzenie czy kultowa tradycja związana z danym miejscem.
Rzuty poziome najstarszych, zachowanych do dziś, kościołów są proste i mają niewielkie wymiary. Składają się z kwadratowej nawy i prezbiterium, zakończonego trzema ścianami na kształt ośmioboku. W późniejszym okresie kościołki wzbogacano o wieże - pełniące funkcję dzwonnicy i soboty oraz kaplice. (Rys. 1 i 2) Zrąb ściany głównej i prezbiterium jest wieńcowy. W celu zwiększenia trwałości ścian pokrywano je deskowaniem pionowym na listwy lub poziomym na zakładkę. Ściany wieńcowe pokrywano też gontem. Dachy kościołów były strome, dwupołaciowe, przekształcane nad prezbiterium w dachy wielopołaciowe. Niekiedy część prezbiterialna i nawa główna przekryte były wspólnym dachem, a jeśli dach był dostosowany do szerokości nawy to wokół prezbiterium formował się szeroki okap. Dachy były pokrywane gontem.
Rys. 1 Kościół w Lachowicach (woj. małopolskie)
Rys. 2 Kościół w Mikulczycach (później przeniesiony do Bytomia, spłonął w 1982 r.)
Niekiedy część prezbiterium i nawa główna były przekryte wspólnym dachem, w którym występowała jednopoziomowa kalenica. (Rys. 3)
Rys. 3 Kościół w Białce Tatrzańskiej p.w. Św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza (XVIIw.)
Początkowo korpus kościołów nie miał wież. Wznoszono je oddzielnie, w pobliżu kościoła. Pełniły rolę dzwonnic i czatowni. Najczęściej skonstruowane były na rzucie kwadratu i zwężały się ku górze. (Rys. 4)
Rys. 4 Przykładowe zwieńczenia wież
Z czasem (od szesnastego stulecia) pojawiła się tendencja łączenia wież z bryłami kościoła. Wszystkie dzwonnice miały konstrukcję szkieletową. Główne elementy nośne stanowiły cztery słupy umieszczone w narożnikach, wsparte na podwalinach, lekko nachylone ku środkowi i powiązane ryglami. W XVII oraz XVIII w. wieże przestały pełnić tylko funkcję obronną, ozdabiano je barokowymi hełmami z latarniami. (Rys. 5)
Rys. 5 Kościół Św. Michała Archanioła z Dębna Podhalańskiego (woj. małopolskie)
Najpiękniejsze kościoły drewniane w Beskidach:
• Kościół p.w. Św. Andrzeja Apostoła z 1547 r. w Gilowicach
• Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Żabnicy z 1910-1914 r.
• Kościół p.w. Św. Katarzyny aleksandryjskiej z 1542 r. w Cięcinie • Kościół p.w. Św. Jakuba Apostoła w Szczyrku z 1797-1800 r.
• Kościół p.w. Św. Szymona i Św. Judy Tadeusza w Łodygowicach z 1634-1636r.
• Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach z 1789-1791r.
• Kościół p.w. Św. Andrzeja Apostoła z 1547 r. w Gilowicach
• Kościół Matki Bożej Częstochowskiej w Żabnicy z 1910-1914 r.
• Kościół p.w. Św. Katarzyny aleksandryjskiej z 1542 r. w Cięcinie • Kościół p.w. Św. Jakuba Apostoła w Szczyrku z 1797-1800 r.
• Kościół p.w. Św. Szymona i Św. Judy Tadeusza w Łodygowicach z 1634-1636r.
• Kościół pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła w Lachowicach z 1789-1791r.
Literatura źródłowa:
• Wanda Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa1999
• Wykład Przemysława Dyrlagi, materiały prowadzącego
• Wanda Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa1999
• Wykład Przemysława Dyrlagi, materiały prowadzącego
