Warsztaty przemysłu ludowego
- Szczegóły
- Opublikowano: wtorek, 28, sierpień 2012 09:33
- Dominik Szydzisz, Magdalena Molenda, Janusz Cichała
Młyny wodne.
Pierwsza wzmianka o pojawianiu się na Śląsku młynów wodnych pochodzi z XII w. Rozkwit młynów nastąpił na przełomie XIV-XV w. i był wynikiem rozwoju gospodarki folwarcznej i czynszowej. Na terenie Polski występowały dwa typy młynów wodnych:
Pierwsza wzmianka o pojawianiu się na Śląsku młynów wodnych pochodzi z XII w. Rozkwit młynów nastąpił na przełomie XIV-XV w. i był wynikiem rozwoju gospodarki folwarcznej i czynszowej. Na terenie Polski występowały dwa typy młynów wodnych:
1. Młyn z kołami nasiębiernymi, skrzynkowymi stosowany przy małych ciekach wodnych. (rys. 1) Konieczne było utworzenie zbiornika ze wszystkimi potrzebnymi urządzeniami. Woda spadając z góry obciążała część korytek. W ten sposób koło nabierało prędkości potrzebnej do pracy młyna.
2. Młyn z kołami podsiębiernymi wznoszono jako budowle nawodne na palach, połączone z brzegiem pomostem. Tego typu młyny stosowano na rzekach i strumieniach zasobniejszych w wodę, nie wymagających spiętrzania. Koła były wyposażone w łopatki, które popychał prąd wodny.
2. Młyn z kołami podsiębiernymi wznoszono jako budowle nawodne na palach, połączone z brzegiem pomostem. Tego typu młyny stosowano na rzekach i strumieniach zasobniejszych w wodę, nie wymagających spiętrzania. Koła były wyposażone w łopatki, które popychał prąd wodny.
Obecnie następuje zanik młynów spowodowany uprzemysłowieniem produkcji mąki na terenach polski. Stało się to pod koniec XX w.
Rys. 1 Młyn wodny
Fot.1 Młyn wodny
Fot.2 Młyn wodny
Fot.3 Młyn wodny (Skansen w Zubrzycy)
Wiatraki
Do przerabiania zboża służyły także wiatraki. Napędem były skrzydła, które dzięki mechanizmom obrotowym można było ustawić tak aby uzyskać większą moc wiatraka. W Polsce występowały w trzech odmianach koźlaki, paltraki i holendry.
1. Koźlaki były najstarszym typem i miały całkowicie polską konstrukcje. Cały budynek był z drewna jego korpus był obrotowy i obracał się w około stębra w zależności, z której strony wiał wiatr.
2. Paltraki były udoskonaloną odmianom koźlaków. Korpus tak jak w wcześniejszej konstrukcji był obrotowy lecz jego podstawę kończyły obrotowe szyny na których mógł się obracać
3. W XVII w. pojawiły się wiatraki z północno-zachodniej europy tak zwane holendry. (Rys.2) Miały one fundamenty które unieruchamiały korpus wiatraka ale za to ich wieże były obrotowe mogły być drewniane lub murowane.
2. Paltraki były udoskonaloną odmianom koźlaków. Korpus tak jak w wcześniejszej konstrukcji był obrotowy lecz jego podstawę kończyły obrotowe szyny na których mógł się obracać
3. W XVII w. pojawiły się wiatraki z północno-zachodniej europy tak zwane holendry. (Rys.2) Miały one fundamenty które unieruchamiały korpus wiatraka ale za to ich wieże były obrotowe mogły być drewniane lub murowane.
Rys. 2 Wiatrak - holender
Najwięcej wiatraków powstawało na północnych częściach polski. Na przełomie XIX-XX w. wiatraki zaczęły zanikać. Nieliczne z nich pozostały w Wielkopolsce na Mazowszu i Podlesiu.
Kuźnie Były to budynki sytuowane na skrajach miasteczek i wsi lub na traktach komunikacyjnych. Miały tylko jedno pomieszczenie do pracy ale niektóre czynności wykonywano na dworze pod wystającym z przodu kuźni okapem. Najczęściej wznoszono je z drewna lecz w późniejszych okresach spotykano się z szkieletowymi konstrukcjami wypełnionymi cegłami lub też gliną. Pierwotnie kuźnie były budynkami kurnymi, nie posiadały kominów dopiero po latach dołączono do nich kominy. (Rys.3)
Rys. 3 Kuźnia
Fot.4 Kuźnia - Skansen w Zubrzycy (fot. M. Molenda) 
Fot.5 Kuźnia w Vychylovce – Słowacja (fot. M. Molenda)Olejarnie
Olejarnie to budowle, w których tworzono olej do celów spożywczych, leczniczych a także technicznych. Olej był tłoczony w prasach, które z biegiem czasu były udoskonalane. Te budynki często wchodziły w skład zagrody, niekiedy w wolno stojących budynkach przypominających spichlerz. (Rys.4)
Olejarnie to budowle, w których tworzono olej do celów spożywczych, leczniczych a także technicznych. Olej był tłoczony w prasach, które z biegiem czasu były udoskonalane. Te budynki często wchodziły w skład zagrody, niekiedy w wolno stojących budynkach przypominających spichlerz. (Rys.4)
Rys. 4 OlejarniaFolusze
Warsztaty tak je zwano w tamtych czasach a ich rola była następująca mieściły się w nich maszyny do tkania. Do produkcji używano koła wodnego. Taka tkanina była moczona w ciepłej wodzie aby mógł się odbyć następny proces. Ubijanie tkaniny przez wielkie młoty zwane stęporami miały nadać tkaninie wytrzymałość. Produkt po takim procesie był gotowy do użycia.
Warsztaty tak je zwano w tamtych czasach a ich rola była następująca mieściły się w nich maszyny do tkania. Do produkcji używano koła wodnego. Taka tkanina była moczona w ciepłej wodzie aby mógł się odbyć następny proces. Ubijanie tkaniny przez wielkie młoty zwane stęporami miały nadać tkaninie wytrzymałość. Produkt po takim procesie był gotowy do użycia.
Literatura źródłowa:
• W. Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa1999
• M. i W. Pokropek „Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce” t.1 Neriton, Warszawa 1995
• I. Tłoczek „Chałupy polskie” Arkady, Warszawa 1952
• W. Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa1999
• M. i W. Pokropek „Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce” t.1 Neriton, Warszawa 1995
• I. Tłoczek „Chałupy polskie” Arkady, Warszawa 1952
