Kształty dachów.
- Szczegóły
- Opublikowano: czwartek, 13, wrzesień 2012 23:08
- Dominik Szydzisz, Bartłomiej Wojtyła, Magdalena Molenda
Od najdawniejszych lat, w polskim budownictwie drewnianym występowały zróżnicowane i bogate kształty dachów. Podstawowymi formami dachów były dachy dwupłatowe i czteropłatowe na których opierały się inne formy dachów. Nowe formy łączyły w sobie cechy podstawowych konstrukcji z charakterystycznymi cechami dla danych regionów.
Rys. 1 Formy dachów polskich
Pierwszą formą dachu czteropołaciowego był dach brogowy (rys.1a). Pokrywano nim budynki o rzucie kwadratowym, stosując połacie ustawione niezbyt stromo. Znane są też dachy brogowe wielopołaciowe na rzutach wieloboków. Krokwie w dachu brogowym opierają się na skrzyżowanych tramach i ustawionym na nich słupku, zwanym królem. Słupek ten wystaje ponad pokrycie dachowe, stanowi ozdobnie uformowaną sterczynę tzw. pazdur. Na wydłużenie linii połaci wpływa stosowanie przysuwnic. Przysuwnica to krokiewka umieszczona w dolnej części krokwi dachowej. Zmienia kąt spadku połaci dachowej i oddala okap od ściany. Stosowana była zwłaszcza w więźbach krokwiowych, współcześnie jest rzadko spotykana. Architektonicznie nadaje łagodniejszą formę linii dachu w dolnej jego części i powoduje, że dach nie dominuje tak silnie nad resztą budynku jak w postaci prostych połaci dachowych. Dachem tym, w polskim budownictwie pokrywano wiatraki i suszarnie tytoniu.
Częściej od brogowych w drewnianym budownictwie ludowym spotyka się dachy czteropołaciowe na rzucie prostokątnym (rys. 1b), w których występuje kalenica. Specjalną odmianą dachu czteropołaciowego jest dach uskokowy, zwany też polskim dachem łamanym (rys. 1c). Zupełnie niesłusznie jest nazywany polskim mansardem. Kształt przekroju poprzecznego polskich dachów łamanych nie jest wpisany w półkole. Forma tego dachu nie uwzględniała poddasza na cele mieszkalne – jak to miało miejsce w rozwiązaniach w innych krajach. W konstrukcji zamiast jednej długiej krokwi zastosowano dwie krótsze. Połacie dachowe na ogół były jednakowe, czasem stosunkowo niewiele zróżnicowane.
Dach krakowski to następny przykład dachu łamanego. Różnił się od pozostałych dachów uskokowych ścianką między górną a dolną połacią dachu, w której można było umieścić okienka doświetlające dach. Dachami uskokowymi kryto budynki dworków w ten sposób odróżniały się od chałup chłopskich.
Kolejną odmianą dachu czteropołaciowego jest dach dymnikowy (rys. 1d). Powstanie tej formy wiąże się z obniżeniem bocznych połaci dachu, w celu uzyskania małych trójkątnych prześwitów pod zakończeniem kalenicy, którymi uchodził dym z poddasza kurnych chałup.
Pochodną odmianą dachu czteropołaciowego jest też dach półszczytowy zwany przyczółkowym (rys. 1e). Powstał on dzięki obniżeniu krokwi narożnych do połowy wysokości dachu. Konstrukcja ta jest bardzo rozpowszechniona szczególnie w regionie Podhala i dlatego nazywa się ją dachem zakopiańskim.
Zredukowaną formę półszczytu stanowi dach dwupołaciowy z daszkiem przyzbowym (rys. 1f). Konstrukcja dachu dwupołaciowego jest łatwiejsza do wykonania niż konstrukcja dachu czteropołaciowego. Dach dwupołaciowy jest charakterystyczny dla obszarów, gdzie rdzenną formą był dach czteropołaciowy. W celu wyróżnienia bryły dachu od zrębu ściany, pierwsza para krokwi osadzona jest wprost nad ścianą szczytową, czasami też nad nią lekko nadwieszaną. Ten typ dachu znajdującego się na północy kraju nazywano dachem szczytowym (rys. 1g). Nachylenie połaci dachów dwupołaciowych nie przekracza 45 stopni.
Inną formą dachu jest konstrukcja w dachu naczółkowym, (rys. 1h,i) która ma tak samo jak dach dwupołaciowy dwie odmiany. Dach naczółkowy występujący na obszarach położonych bardziej na północy Polski, nie posiada daszka przyzbowego.
Inną formą dachu jest konstrukcja w dachu naczółkowym, (rys. 1h,i) która ma tak samo jak dach dwupołaciowy dwie odmiany. Dach naczółkowy występujący na obszarach położonych bardziej na północy Polski, nie posiada daszka przyzbowego.
W zasobie rozwiązań dachów polskich występują, oprócz wymienionych wyżej jeszcze rozmaite formy dachów naczółkowo-dymnikowych (rys. 1j), naczółkowo-przyczółkowych (rys. 1k) a także odmienna i niepowtarzalna forma dachu orawskiego (rys. 1l), będą wynikiem uniwersalnego rozwiązania chałupy z pięterkiem użytkowym, zwanym wyżką. Wszystkie konstrukcje dachów i ich pochodne formy mogą się różnić nawet w obrębie jednej odmiany.
Literatura źródłowa:
• W. Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne” WSiP Warszawa1999
• M. i W. Pokropek „Tradycyjne budownictwo drzewne w Polsce” t.1 Neriton, Warszawa 1995
