Podcienie w architekrurze ludowej drewnianej
- Szczegóły
- Opublikowano: piątek, 26, październik 2012 17:30
- Magdalena Molenda
Podcienie to elementy, które z założenia nie tylko ubogacają formę bryły, ale jednocześnie pełnią funkcje użytkowe. Obserwując zabytkowe obiekty architektury drewnianej, w których występują podcienie, nie można nie zauważyć kunsztu ciesielskiego, troski o wygląd zewnętrzny budynku oraz przemyślanej organizacji przestrzeni.
Podcień to zadaszona przestrzeń w obrębie dolnej części budynku, która powstała w wyniku cofnięcia zewnętrznej ściany budynku. (rys. 1) W obiektach drewnianych można zaobserwować podcienie wsparte na słupach lub bezsłupowe. Wykonywano je zarówno przy wznoszeniu chałup chłopstwa, jak i w zabudowie miejskiej, były w karczmach i zajazdach, dworach i kościołach. Występowały w budownictwie ludowym na terenie całego kraju, ale w poszczególnych regionach wytworzyły się typowe rozwiązania, różniące się ukształtowaniem bryły, konstrukcjami i detalem zdobniczym.
Rys. 1 Typy podcieni: a) besłupowy, b) narożny, c) szczytowy, d) podłużny,
e) pod nadwieszonym spichrzem, f)g) obiegowy
e) pod nadwieszonym spichrzem, f)g) obiegowy
Bezsłupowe podcienie (rys. 1a) w szczytach budynków stosowano w chałupach mieszkalnych oraz w kuźniach, gdzie wykorzystywano je do prac kowalskich. Najwięcej takich rozwiązań można było odnaleźć na terenie Małopolski. Z kolei na Kaszubach popularne były podcienia narożne (rys 1b). Podcienia szczytowe (rys 1c) wykonywano na Kujawach i w Wielkopolsce oraz na obszarze Warmii i Mazur, stanowiły charakterystyczny element zabudowy małomiasteczkowej. Południe Polski to teren występowania podcieni podłużnych (rys 1d), przebiegających wzdłuż szerszych ścian chałup mieszkalnych, ale także zajazdów, karczm i spichlerzy. Jednym z najpiękniejszych przykładów zachowanych w doskonałej formie jest Karczma Rzym w Suchej Beskidzkiej. (fot. 1, 2)
Fot. 1, 2 Karczma Rzym w Suchej Beskidzkiej
Ciekawym rozwiązaniem są również podcienia obiegowe, występujące w wiejskich kościołach całego kraju. Na terenie Beskidów ciekawym przykładem może być kościół parafialny w Gilowicach. (fot. 3, 4)
Fot. 3, 4 Kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła w Gilowicach
Początkowo podcienia stosowano najprawdopodobniej ze względów praktycznych – miały chronić wejścia od wiatru i przed opadami. Były także miejscem, gdzie wykonywano różne prace związane w prowadzeniem gospodarstwa domowego. W rynkach małych miasteczek podcienia były miejscem handlu. Z czasem doceniono podcienia jako elementy plastyczne, decydujące o wyglądzie elewacji. Najlepszym na to dowodem jest ich sytuowanie od strony nasłonecznionej (gra światła – cienia) i ozdobne profilowanie składowych podcieni. (rys. 2 i 3)
Rys. 2 Elementy podcieni: a),c) miecze, b)zwieracze (brak prześwitu)
Rys. 3 Przykład zdobienia drewnianego słupa w budownictwie ludowym
Literatura źródłowa:
W. Bogusz „Projektowanie architektoniczne i budownictwo regionalne”, WSiP Warszawa 1999
W. Zin „Typy i formy w polskiej architekturze drewnianej”, PWN Kraków 1956
Budownictwo drzewne – Wzornik detalu snycerskiego, oprac. B. Liebolda
